مطالع و مرور عاشورایی؛ پژوهشی جدید در حوزه شعر شیعه و شناخت دعبل خزاعی
«کتاب دعبل؛ پژوهشی در اشعار مذهبی دعبل خزاعی» اثر مهدی امین‌فروغی یکی از آثار جدید عاشورایی بازار نشر کشور است که موضوعش شعر حماسی و مذهبی است و توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی چاپ شده است.
به گزارش روابط عمومی دفتر نشر فرهنگ اسلامی؛ دعبل خزاعی، شاعر معروف شیعی است که سهم و تاثیرگذاری زیادی در مدح و مرثیه اهل بیت پیامبر و امام معصوم دارد. او سال ۱۴۸ هجری قمری در زمان خلافت منصور دوانیقی از خلفای عباسی متولد شد و در طول زندگی خود امامانی چون امام رضا (ع) را درک کرد. دعبل اشعار حماسی و شورانگیزی داشت که باعث می‌شد دشمنان عترت پیامبر (ص) همیشه در پی شکار و کشتن‌اش باشند. به‌همین‌دلیل لفظ معروفی از او به جا مانده که من همیشه صلیب یا چوبه دارم را به دوش دارم.
یکی از آثار پژوهشی ادبیات عاشورایی و آیینی که به‌تازگی وارد بازار نشر شده، «کتاب دعبل؛ پژوهشی در اشعار مذهبی دعبل خزاعی» نوشته مهدی امین‌فروغی است. این‌کتاب توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده و یکی دیگر از آثاری است که این‌مولف و پژوهشگر شعر آیینی در کارنامه خود ثبت کرده است. این‌کتاب علاوه بر متن «تائیه»، دیگر اشعار و سروده‌های دعبل را نیز شامل می‌شود و در کنار آثار شاعر، پژوهش‌های فروغی را درباره وی در بر می‌گیرد.
کتاب پیش‌رو ۱۳ فصل دارد که دربرگیرنده پژوهش‌های مولف درباره اشعار دعبل هستند و فصل چهاردهمی هم دارد که سروده‌های این‌شاعر را با ۳۸ زیرعنوان شامل می‌شود. فصل اول این‌کتاب، خلاصه‌از از زندگی و کارنامه دعبل خزاعی و سرگذشت اوست. مرکز محتوایی کتاب هم چکامه تائیه دعبل» است که توسط شاعر در حضور امام رضا (ع) خوانده شد و امام نیز شاعر و سروده را تایید کرد.
درآمد، سرگذشت دعبل، گفتار بزرگان درباره دعبل، دعبل و حاکمان عصر عباسی، اغراض شعری دعبل، مدح در شعر دعبل، رثا در شعر دعبل، فخر در شعر دعبل، هجا در شعر دعبل، وصف در شعر دعبل، غزل در شعر دعبل، حکمت و پندواندرز در شعر دعبل، چکامه تائیه کبرا.
پس از این‌فصول هم «ترجمه‌اشعار» دعبل منتشر شده که به‌ترتیب از اول تا ۳۸ از این‌قرارند:
«چکامه تائیه؛ درباره بلایا و محنت‌های رسیده به اهل بیت (ع)»، «در مدح خاندان پیامبر (ص)»، «در ستایش اهل بیت (ع)»، «در فضایل امام علی بن‌ابی‌طالب (ع)»، «در رثای حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع)»، «در سوگ حضرت اباعبدالله حسین بن علی (ع)»، «در فضایل اهل بیت (ع)»، «در مدح امیرالمومنین (ع)»، «مرثیه اباعبدالله الحسین (ع)»، «در ستایش شاه مردان امیرالمومنین (ع)»، «در سوگ امام شهیدان (ع)»، «در رثای حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع)»، «در سوگ اهل‌بیت نبوی (ع)»، «در مدح امام هشتم (ع)»، «مرثیه اهل‌بیت (ع) و امام علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع)»، «زبان حال با حجت موعود»، «مدح و مرثیه سیدالشهدا (ع)»، «مرثیه اباعبدالله‌الحسین (ع)»، «بخشی از قصیده عینیه در مرثیه اباعبدالله‌الحسین (ع)»، «مرثیه حضرت ثامن‌الائمه»، «مدح و مرثیه اهل‌بیت (ع)»، «مرثیه علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع)»، «درباره بازگرداندن فدک به علویان توسط مامون»، «مرثیه اهل‌بیت (ع) و حضرت صدیقه طاهره (س)»، «درباره غصب خلافت امیرمومنان علی (ع)»، «فخر و مباهات به ولایت اهل بیت (ع)»، «مدح مولای متقیان (ع)»، «در مدح امیرالمومنین علی‌بن‌ابی‌طالب (ع)»، «مدح امیر مومنان (ع)»، «مرثیه فرزند دعبل، احمد و حضرت رضا (ع) و هجو بنی‌عباس»، «مرثیه موسی‌بن‌جعفر (ع) و علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع)»، «درباره جور و جفای رسیده به محبان اهل‌بیت (ع)»، «مرثیه اهل‌بیت (ع)»، «سروده دعبل در هنگام مرگ»، «درباره اهل بیت (ع)»، «مدح شاه مردان علی (ع)»، «مدح امیرمومنان علی (ع) و اهل بیت عصمت و طهارت (ع)» و «مدح حضرت سلطان اولیا (ع).
در قسمتی از این‌کتاب می‌خوانیم:
از میان اشعار دعبل خزاعی، قصیده تائیه او مشهور به «مدارس آیات» که در شرح مصائب اهل بیت عصمت و طهارت (ع) سروده شده است، شهرت فراوانی دارد و باید گفت که به‌راستی این‌شعر نام شاعر را جاودانه کرده است؛ چراکه چکامه‌ای زنده و تپنده و پرخون بوده و از حیث لفظ و معنا در غایت فصاحت و بلاغت است. این‌سروده شگفت در طول تاریخ، تحسین بزرگان شعر و ادب را برانگیخته و با درخشش خود، چشم سخن‌شناسان را روشن ساخته است، تا آنجاکه آن را بهترین و شکوهمندترین نمونه مدایح خاندان رسول (ص) یاد کرده‌اند؛ شعری لطیف و روان و به‌دور از تلکف و تعقید که شاعر با الفاظی ساده اما پرمغز، و با بهره‌گیری از محسنات بدیعی و موسیقی دلنشین واژگان، ترکیبی دلپذیر ساخته و شاهکاری ادبی را پیشکش ممدوحان خویش کرده است؛ آینه‌ای که تمام دل شاعر در آن دیده می‌شود و افکار و اعتقادات او را به نمایش می‌گذارد. شعری که خشم و نفرت از خودکامگان از سویی و عشق و محبت به خاندان پیامبر (ص) از دیگر سوی در آن موج می‌زند و حب و بغض شاعر به‌سان تاروپودی نقش‌های جان او را در آغوش می‌کشند؛ نقش‌هایی که با بافتی منسجم، تقابل دیرینه خیر و شر را می‌نمایانند و شاعری را نشان می‌دهند که دل پاک و فسرت تابناک خویش را فریاد می‌زند و در «ظلمت نُه‌توی و مرگ‌اندود» زندان ظلم و بیداد، سر به دیوار می‌کوبد و از نور می‌سراید.
تائیه دعبل ناله‌ای است که از میان هیاهوی بزم‌های هزارویک‌شب به گوش می‌رسد و مویه‌ای است که از حرمان و رنج دردمندان حکایت می‌کند و نایی است که شاعر در آن می‌دمد تا صبح سپید آرزو بردَمَد و آفاق را روشن سازد. این چکامه از دیرباز، کانون توجه دانشمند و سخن‌سنجان جهان اسلام اعم از شیعه و سنی بوده است و جملگی آن را ستوده‌اند؛ حتی برخی از بزرگان این‌قصیده شگفت را شرح کرده‌اند.
آنچه این‌چکامه را جاودانه کرده، صرف‌نظر از استحکام ادبی و روح پرشکوه آن، داستان حضور شاعر در محضر امام علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) و خواندن این‌قصیده تابناک در آن‌آستان است. شاعری شعر خود را در محضر عالم آل‌محمد (ص) می‌خواند و آن‌حضرت را از شنیدن آن حال دگرگون می‌شود: گاه به وجد می‌آید و گاه می‌گرید و جابه‌جا مُهر تایید بر سخن او می‌گذارد و درباره بیتی می‌فرماید: «روح‌القدس این بیت را بر زبان تو جاری کرده است.» و به این‌اکتفا نمی‌کند؛ بلکه خود نیز دو بیت می‌سراید و بر آن می‌افزاید و زبان به تحسین شاعر می‌گشاید و دست آخر نیز علاوه بر صله، تن‌پوشی از جامه‌های خویش را به او مرحمت می‌کند. همه این‌ها کافی است که شعری را جاودانه سازد و شاعری را از فرش به عرش بنشاند و این بیت حافظ را به ذهن متبادر کند:
کلید گنج سعادت قبول اهل دل است/ مباد آنکه در این‌نکته شک و ریب کند
کتاب «کتاب دعبل؛ پژوهشی در اشعار مذهبی دعبل خزاعی» با ۳۱۲ صفحه، شمارگان ۳۰۰ نسخه و قیمت ۳۶۴ هزار تومان منتشر و در فروشگاه های دفتر نشر قابل دسترسی می‌باشد.