به گزارش روابط عمومی دفتر نشر فرهنگ اسلامی، آیین رونمایی از کتاب «پادشه خوبان» شرح و تفسیر خطبه ۱۵۰ نهج‌البلاغه پیرامون امام عصر(عج) نوشته محسن اسماعیلی، استاد دانشگاه تهران که به همت دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده، سه‌شنبه ۲۳ بهمن در فروشگاه کتاب زیتون برگزار شد.
محسن اسماعیلی، مولف کتاب «پادشه خوبان» و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ضمن تبریک ۲۲ بهمن و نیمه شعبان در این مراسم بیان کرد: در مقدمه کتاب توضیح داده شده است که این کتاب، تحریر جلسات هفتگی نهج‌البلاغه در مجموعه فرهنگی سرچشمه بوده است.
وی ادامه داد: ظهور یک منجی و موعود نهایی صرفاً یک اعتقاد کلامی نیست بلکه یک آرمان مشترک بشری است و صرفاً به شیعیان یا حتی مسلمانان مربوط نمی‌شود بلکه اصولاً فلسفه تاریخ ایجاب می‌کند که مفهومی به نام انتظار وجود داشته باشد. مرحوم شهید مطهری هم به این نکته توجه خوبی داشتند و در چند کتاب خود توضیح دادند که شیرین بودن زندگی و امید بخش بودن جهان هستی منوط به این است که این امید مشترک میان افراد بشر محفوظ باقی باشد و همه احساس کنند که پایان این شب‌های سیه سپید است؛ «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا» و اگر چنین فرجی وجود نداشته باشد بشر مأیوس می‌شود و زندگی برای او تلخ می‌شود؛ بنابراین انتظار امر مقدسی است که میان همه افراد بشر مشترک است و به زندگی آنها معنا می‌دهد.
خیانت به انتظار و امید با ادعای دروغ
مؤلف کتاب «پادشه خوبان» تصریح کرد: به همان اندازه که انتظار مقدس است بنابراین خیانت و سوءاستفاده به این مفهوم، زشت و زننده است. کسانی که از مفهوم انتظار، علائم ظهور سوءاستفاده می‌کنند و مدعیان دروغین مهدی افرادی هستند در روایات با لحن تندی با آنها برخورد شده است زیرا آنها زندگی بشر را از مفهوم تهی می‌کنند و امید را می‌گیرند.
اسماعیلی افزود: باید همه مراقب باشیم که با هیچ انگیزه‌ای این مفهوم را خالی از محتوا نکنیم. برخی از روی سوء نیت و برخی از روی سادگی می‌خواهند هرچیزی را به علائم ظهور ارتباط دهند که این موضوع آسیب بسیاری را به همراه دارد و با اعتقاد مردم بازی می‌کند بسیار خطرناک است. بسیاری از مواقع که صحبت از این موارد شده است ائمه(ع) قسم جلاله خوردند و سه بار یاد کردند که این افراد دروغ می‌گویند و ملعون هستند. این تعابیر نشان دهنده این است که باید از این مفهوم پاسداری کنیم و این عشق مقدس و انتظار شیرین دستمالی نشود که هرکسی با هر نیتی از آن سؤاستفاده کند.
لزوم پرهیز از افراط و تفریط
وی اظهار کرد: انتظار به معنای اقدام امیدوارانه است که اقدام در مقابل انفعال و امیدوارانه در مقابل یأس و ناامیدی است. انسان منتظر واقعی باید در میدان باشد و تا جایی که میتواند با امیدواری برای اصلاح جامعه و آماده‌سازی مردم اقدام کند. امید؛ زندگی بخش و معنا بخش است. در سمت چپ و راست این مفهوم خطر افراط و تفریط وجود دارد که حضرت علی(ع) در این خطبه از تعبیر استعجال و استبطاء استفاده کردند. انتظار نقطه تعادل و روش صحیح است که اقدام امیدوارانه است.
عضو هیئت علم دانشگاه تهران افزود: تنبلی و به روزگار واگذار کردن تفریط است و در مقابل آن افراط است؛ افراط همیشه زیان‌بارتر از تفریط است و کنترل تندروی بسیار سخت‌تر است. تفریط چاره دارد ولی چاره کردن افراط بسیار سخت است و در طول تاریخ هم نشان داده است که کنترل تندروی هزینه‌های بسیاری داشته ولی کندروی‌ها قابل جبران بوده است. خوارج نمونه بارز افراط هستند که برای کنترل این تندروی در طول تاریخ هزینه‌ای مثل خون امیرالمومنین(ع) را پرداخت کرده‌ایم.
اسماعیلی ادامه داد: این خطبه اشاره می‌کند که اگر استعجال داشته باشید یعنی بدون کسب آمادگی «عجل علی ظهورک» بگویید نتیجه آن خیلی حسرت بار است چون اگر حضرت ظهور کند شما جزو ریزش‌ها هستید یعنی کسی که زمینه ندارد جزو ریزش‌ها است در حالی که وقتی حضرت می‌آید کسانی که اصلاً او را نمی‌شناختند و آفتاب پرست هستند چون حقیقت را می‌بینند به آن ایمان می‌آورند و این خیلی تلخ است که بندگان ماه و خورشید به حضرت ایمان بیاورند و از ظهور ایشان استقبال کنند ولی به تعبیر امام صادق(ع) کسانی که انتظار می‌رفت که جزو نزدیکان و خواص و اهل حضرت باشند ریزش کنند و بگویند این مهدی که ما می‌گفتیم نیست یا آن مهدی است و ما او را نمی‌خواهیم.
وی تأکید کرد: تبیین مفهوم صحیح انتظار در جامعه بسیار مهم است تا انتظار به انفعال، کندروی و تندروی معنا نشود و همان خط سیری که ائمه(ع) برای مطرح کردند دنبال شود لذا در روایات داریم که انتظار از افضل اعمال است یعنی از جنس بهترین عمل و عبادت است و باید کار و تلاش کرد که منتظر محسوب شویم.
اسماعیلی با بیان اینکه وقتی حضرت بیاید قرار است چه کار کند، گفت: برخی ظهور را با سیل خون مطرح می‌کنند که اصلاً اینگونه نیست و این برداشت غلط است نه اینکه وقتی حضرت بیایند اصلاً از شمشیر خود استفاده نمی‌کنند؛ استفاده می‌کنند ولی فرج را نباید راه انداختن سیل خون معنا کرد. من با استفاده از روایات و خطبه ۱۵۰ نهج‌البلاغه توضیح داده‌ام که کار حضرت مهدی(عج) با روشنگری و آگاهی بخشی آغاز می‌شود هم از این جهت که به طور کلی سیره مهدی(عج) همان سیره پیامبر(ص) است و هم از نظر شخص ایشان که در روایت آمده است که مثل یک نور پر فروغ در جامعه می‌درخشند و آگاهی می‌دهند.
وی ادامه داد: چون این آگاهی‌سازی و دادن اطلاعات در قرن‌های قبل از ظهور ضعیف شده در روایات آمده است که مردم می‌گویند «یاتی بدین جدید» حضرت مهدی(عج) قرائت نو و جدیدی را از دین به جامعه ارائه می‌دهد که با این قرائت‌هایی که در طول دوران‌ها غیبت تحریف شده است فرق می‌کند. به قدری ما در فهم دین اصیل و قرائت درست از دین خطاکاریم که وقتی حضرت قرائت صحیح را می‌دهندگمان می‌کنیم که یک دین جدیدی را آورده‌اند در حالی که آن دین اصیل است نه دین جدید.
اسماعیلی با بیان اینکه برخی می‌خواهند دین را آرایش کنند تصریح کرد: آرایش، پیرایش و ویرایش به معنای زیباسازی است. پیرایش با کاستن زیبا می‌کند و ویرایش با جابه‌جایی و آرایش با اضافه کردن به زیباسازی می‌پردازد. آگاهی‌سازی حضرت مهدی(عج) نشان دهنده این است که انسان منتظر هم باید در مسیر آگاه‌سازی حرکت کند و کسی که جهل و خرافه را ترویج می‌کند در جهت خلاف حضرت ولیعصر(عج) است.
ناتوانی دین از اصلاح آخرت در صورت عجز در اصلاح دنیا
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه اهداف حضرت ولیعصر(عج) چیست؟ گفت: امیرالمومنین(ع) در همین خطبه ۱۵۰ اهداف حضرت مهدی(عج) را به سه موضوع خلاصه می‌کند؛ موضوع اول گره گشایی در بعد مادی و معنوی مردم است که روایت بسیاری از آوردن رفاه، آسایش و امنیت توسط حضرت مهدی(عج) برای مردم وجود دارد. دین باید اول دنیا انسان‌ها را اصلاح کند و دینی که نتواند دنیای ما را اصلاح کند آخرت ما را اصلاح نخواهد کرد؛ بنابراین امام زمان(عج) گره‌هایی را که از نظر مادی، معنوی و فکری وجود دارد را برطرف می‌کند.
وی ادامه داد: دومین هدف آزادسازی انسان و آزاده کردن بشریت است. بردگی امروز توسط رسانه‌ها و… از بردگی دوران قرون وسطی بدتر است و امام زمان(عج) برای بشریت آزادگی را به همراه خواهد آورد. یکپارچه کردن اهل ایمان هدف سوم امام زمان(عج) است که ایشان شکاف‌های بین اهل ایمان را از بین خواهند برد. نباید این سه شاخص را از یاد برد. باید دید که چقدر گره‌گشایی می‌کنیم؟ چقدر در نظام آموزشی کشور افراد آزاده تربیت می‌کنیم و چقدر مردم را در نظام سیاسی کشور همبسته نگه می‌داریم؟ ما باید برای این سه هدف کار کنیم و حرکت کنیم.
اسماعیلی افزود: بازی با احساسات کار خوبی نیست؛ بزرگان خیلی نمی‌پسندند که افراد را تشویق به دیدار امام زمان(عج) کنیم و مثلا بگوییم که اگر چنین کاری را کنید به دیدار امام زمان(عج) نائل خواهید شد. آیت‌الله حاج‌آقا مجتبی تهرانی تأکید داشتند که از ولایت کاسبی و شیادی نکنید. ما باید جامعه را منتظر فرج بار بیاوریم نه منتظر لقاء، لقاء وظیفه ما نیست بلکه یک توفیق است که به هرکس که بخواهند می‌دهند اما انتظار فرج مهم است.
وی در پایان اضافه کرد: منتظر بودن کار دشواری است و در این خطبه به دو نکته انس دائم با قرآن و حکمت اندوزی اشاره شده است که باید انسان منتظر داشته باشد. یاد امام زمان(عج) را باید هر روز در دل داشته باشیم. قدیم‌ها جشن نیمه شعبان پر رونق‌تر بود اما این روزها به دلیل دولتی شدن از شکوه و رونق آن کاسته شده است و باید تلاش کنیم که رونق و شکوه آن باز گردد.
سعید طاووسی مسرور، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی سخنران دیگر این مراسم بیان کرد: جای تقدیر دارد که در این شرایط و روزگار برای انتشار این کتاب همت گمارده شده و به نشر فرهنگ اسلامی پرداخته شده است. کتاب «پادشه خوبان» علیرغم اینکه مخاطب عام میتواند از آن بهره ببرد برای مخاطبان خاص و سطوح بالاتر هم کتاب مفید و پر نکته‌ای است که نشان دهنده تطبع مولف است که جای تقدیر دارد؛ مثلاً در موضوعات حساسی مثل مهدیان دروغین یا سوءاستفاده‌هایی که از مهدویت می‌شود نکات مهمی در کتاب ذکر شده و هشدارهایی داده شده است.
طاوسی مسرور افزود: وقتی ما در یک کتابی می‌خواهیم به طور خاص به موضوعی بپردازیم و آن را شرح و بسط دهیم باید آن متن یا موضوع را به خوبی توضیح دهیم. کتاب نهج‌البلاغه به دلیل شهرت زیادی که بین مسلمانان دارد شاید تا حدودی به ذهن نیاید که همین کتاب را هم باید معرفی کنیم. منظور شرح و بسط طولانی نیست بلکه به طور خاص همین نکته مدنظر است.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: نهج‌البلاغه طریق و سند امامی، زیدی و سنی دارد که نشان می‌دهد که این متن در بین همه مذاهب رایج بوده است. ما هزار و ۳۰۰ نسخه از صحیفه سجادیه در ایران داریم که عمده آنها برای بعد از صفویه است و حدود ۴۰۰ نسخه خطی از نهج‌البلاغه داریم که عمده آنها برای دوران پیش از صفویه است یعنی زمانی که اکثر مردم ایران سنی بودند نسخ نهج‌البلاغه متداول بوده است.
وی درباره خطبه‌ها و نامه‌های نهج‌البلاغه گفت: درباره خطبه ۱۵۰ که موضوع این کتاب است به این فکر کردم آیا این خطبه در جای دیگر آمده است یا خیر؟ خطبه حضرت امیر(ع) پس از دفن حضرت زهرا(ع) در کتاب کافی آمده است و کافی یکی از منابع سیدرضی است. سیدرضی اهل تقطیع بوده است به این معنا روایت یا حدیث را می‌بریده یا تقطیع می‌کرده و بخش‌های بلیغ و ادبی را جدا کرده است. نهج‌البلاغه کتاب حدیثی و روایی نبوده و همانطور که از نام آن پیدا است کتاب ادبی است و دغدغه تاریخی ندارد اما کتاب‌هایی داریم که دغدغه تاریخی داشتند مثل کتاب «نزهه‌الابصار و محاسن‌الآثار» از جمله کتابهای مظلوم است که کسی آن را نمی‌خواند و ترجمه‌اش هم نمی‌کند با اینکه این کتاب بر نهج‌البلاغه مقدم است. خطبه‌ها در این کتاب مشخص است که در کجا گفته شده است و سیر تاریخی دارد.
این پژوهشگر تاریخ اظهار کرد: طی جست‌وجویی که درباره خطبه ۱۵۰ کردم دریافتم که این خطبه بسیار بلند بوده است که سیدرضی آن را کوتاه و تقطیع کرده؛ بنابراین بهتر است به سایر متون موجود از این خطبه مانند کتاب سه جلدی «مصادر نهج‌البلاغه و اسانیده» از عبدالزهرا حسینی خطیب هم مراجعه شود که در این کتاب منابع و کلمات نهج‌البلاغه را استخراج کرده است. استاد محمدمهدی جعفری هم کار کوچکی در این مورد دارد و امتیازعلی‌خان عرشی یک کتاب انگلیسی در این باره دارد که به عربی و فارسی ترجمه شده است و کتابی هم آقای پاکتچی دارد. به کتاب آقای خطیب که مراجعه کردم تنها منبعی که معرفی کرده بود المسترشد طبری امامی بود و نکته جالبی داشت که از نقل او ظاهر می‌شود که این خطبه بلند بوده است و هم سیدرضی و هم صاحب المسترشد بخش‌هایی از این خطبه را روایت کرده‌اند و جالب‌تر آنکه آنچه صاحب مسترشد از حیث عبارات و کلمات آورده با سیدرضی متفاوت است و هم اضافه و افزوده دارد که اگر آقای اسماعیلی به نقل المسترشد هم مراجعه کنند چه بسا فهم دقیق‌تری از این خطبه بدست بدهد و نکات بیشتری را بتوانند مطرح کنند.
وی با بیان اینکه اساساً تا چه میزان در نهج‌البلاغه به مهدویت پرداخته شده است؟ گفت: خوب بود که در مقدمه به این موضوع اشارتی می‌شد و به مخاطب منابع دیگری معرفی می‌شد. درباره مهدویت در کلام امیرالمومنین(ع) کتاب وجود دارد که به زبان عربی است که می‌توان به این کتب مراجعه کرد. هرچه در این نوع کتب از ارجاع بیشتری استفاده شود مخاطبان بیشتر به آنها رجوع خواهد کرد.
طاوسی مسرور اظهار کرد: بحث خوبی درباره علائم ظهور در این کتاب آمده است؛ فقط مشکل این است که خیلی از علائم ظهور در تاریخ رخ داده است و نمی‌دانیم روایات را بعد از وقوع اتفاقات تاریخی نگاشته‌اند یا قبل از آن مثل خروج ابومسلم خراسانی با پرچم سیاه یا خورشید مغرب. موضوع مهدویت یک امر جعل‌بردار است بعضی از موضوعات را نمی‌توان جعل کرد اما در مورد مهدیت این اتفاق رخ می‌داده زیرا منفعت داشته است و بسیاری از مهدیان دروغین هم نیاز به چنین روایاتی داشتند؛ لذا ایشان به درستی تذکر می‌دهند که باید حواسمان به این نکات باشد و مسیر علائم ظهور تا جایی پیش می‌رود که هر اتفاقی را از علائم ظهور بیان می‌کنند و اینها حد توقفی نخواهند داشت. اینها ممکن است بیشتر سبب سردرگمی شود تا هدایت در صورتی که علامت را برای شناخت گذاشته‌اند و بعضی از افراد به قدری به علامت‌ها سرگرم شدند و خود حضرت را از یاد بردند.
وی با اشاره به نیمه شعبان گفت: روایات بسیاری درباره روز و شب نیمه شعبان ذکر شده است که در این کتاب هم بویژه درباره شب نیمه شعبان اشاراتی شده است و پرداختن به دعا و توسل در پایان این کتاب حسن ختامی است که می‌توان به آن اشاره کرد.